Terschelling – Eind januari lukte het niet om Terschelling in het kader van de voettocht te bereiken – door ijsgang op de Waddenzee voer de boot tussen Harlingen en West Terschelling (de hoofdplaats van het eiland) niet. Half april kon ik echter aansluiten bij een werkbezoek van de Friese Statenfractie en Tweede Kamerlid Lutz Jacobi aan het Waddeneiland. De inzet was een actualisering van het Waddenpuntenplan, dat Lutz Jacobi de afgelopen jaren ontwikkelde.
Lutz Jacobi, Tjerk Voigt en Dorette Corbey, toenmalig lid van het Europees parlement, hebben in 2008 alle Waddeneilanden bezocht en met alles en iedereen gesproken. Op basis van die gesprekken is een eenvoudig en bondig plan ontwikkeld dat eigenlijk alle facetten van de Wadden raakt, natuur en recreatie, economie, zorg en onderwijs. Nu, vier jaar later, is het tijd voor een evaluatie en een actualisering van het plan.
Opnieuw gaat Lutz met in haar kielzog provinciale politici de Waddeneilanden stuk voor stuk af en praat ze met iedereen: vertegenwoordigers van instellingen, bedrijven, belangengroepen en bestuurders. Op Terschelling werd ze met haar Friese delegatie opgewacht door vertegenwoordigers van de lokale PvdA. De eerste ontmoeting betrof ‘programmamanager’ Tamara Bok van Staatsbosbeheer. Die organisatie is door de overheid verzelfstandigd en daardoor grootgrondbezitter geworden, ook op de Waddeneilanden.
Deze status heeft een enorme impact; Staatsbosbeheer is niet alleen een grootgrondbezitter, in de ogen van velen gedraagt zij zich erger dan dat, erkent ook programmanager Bok. Zij wijt dit grootgrondbezittergedrag aan twee kenmerkende groepen in het personeelsbestand van de organisatie: voormalige ambtenaren én gespecialiseerde biologen die alleen maar denken aan het belang van de bescherming van een specifieke soort of biotoop. “Door de schok die het kabinet Rutte teweeg heeft gebracht, dringt bij ons langzaam door dat we ook een rol te spelen hebben in de samenleving.” Mevrouw Bok wijst op een nieuw ondernemingsplan van Staatsbosbeheer dat gebaseerd is op drie elementen: beheren, beleven en benutten. Daarmee bedoelt ze “dat je natuur in stand moet houden, dat het toegankelijk moet zijn en dat het wat moet opleveren.”
Programmamager mevrouw Bok verdwijnt na haar uiteenzetting even schielijk als ze gekomen is; met de eerste boot keert zij terug naar de vaste wal en hoort niet hoe even later, in het dorpshuis, vertegenwoordigers van de bewoners van het eiland zich beklagen over de verwaarlozing van de kustverdediging en de bedreiging van de zoetwatervoorraad op het eiland door..juist, Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat. Zo verdween afgelopen jaar 400 hectare natuurgebied (een gedeelte van de Boschplaat) in zee.
De bewoners van Terschelling hebben zich georganiseerd en proberen met alternatieven gebaseerd op oude technieken, zoals het planten van helmgras, verdere afkalving van het eiland tegen te gaan. Zij krijgen bij de beherende organisaties natuurlijk geen gehoor. Ze hopen dat Deltacommissaris Wim Kuijken naar hen wil luisteren, maar veel vertrouwen hebben ze niet.
Wim Kuijken heeft zijn dienstreis naar Terschelling aangekondigd: het valt samen met het grote theater festival, Oerol. Die organisatie, Oerol, bezoeken we tijdens de lunch in Midsland. Oerol is een theater- en muziekfestival waar jaarlijks vele tienduizenden mensen op af komen, veelal uit de Randstad en Gelderland. Oerol heeft Terschelling een enorme bekendheid gegeven. Jaarlijks doet de AVRO uitvoerig verslag vanaf het festival. Oerol is bekend geworden door de indrukwekkende locatievoorstelling die speciaal voor het eiland en het festival werden gemaakt. Het hoogtepunt, vertelt festivaldirecteur Joop Mulder graag, was Peer Gynt door Tryater in een regie van Jos Thie, op de Boschplaat.
Net als andere culturele instellingen zucht ook de organisatie van Oerol onder de straffe bezuinigingen van het kabinet Rutte-Verhagen. Het bijzondere van Oerol is niet alleen dat het festival het hele eiland als een podium gebruikt, maar ook nog eens 75 % van de begroting uit eigen inkomsten genereert. Ondanks die basis treffen de bezuinigingen Oerol in het hart; een eiland heeft nu eenmaal scherpe grenzen. Groei kan nooit eindeloos zijn; steun blijft altijd voor een deel noodzakelijk om continuïteit te waarborgen.
Op het vaste land kun je uitwijken; op Terschelling niet. Bezuinigingen die in Haagse ministeries worden bedacht hebben maar al te vaak ongewilde effecten op de eilanden. Leveren de basisscholen op het eiland sinds jaar en dag maatwerk voor kinderen die extra hulp nodig hebben, bezuinigingen uit Den Haag zorgen ervoor dat kinderen niet meer op Terschelling geholpen kunnen worden. In plaats daarvan moeten zij het ouderlijk huis verlaten en moeten dan worden ondergebracht in gespecialiseerde instellingen op het vaste land, zo vertelde een onderwijzeres tijdens een bijeenkomst met eilandbewoners in het dorpshuis. Dat is verschrikkelijk, juist voor de meest kwetsbare kinderen en de gezinnen.
Lutz wees erop dat in de Tweede Kamer een motie van haar en het CDA is aangenomen die de regering vraagt het voorgenomen beleid altijd te toetsen op de gevolgen voor de Waddeneilanden. De ambtelijke top in Den Haag wil daaraan eigenlijk niet aan tegemoet komen. “Maar jullie kunnen op me rekenen,” zei Lutz met een vrolijke lach, die haar vastberadenheid en onverzettelijkheid markeert.
Het actualiseren van het Waddenpuntenplan zal voorlopig nog maanden in beslag nemen. De formule sluit aan bij de noodzaak om voor specifieke gebieden en regio’s bijzondere plannen te ontwikkelen op allerhande beleidsterreinen. In de kenniseconomie met haar wereldwijde dynamiek zijn er immers, zo is me tijdens deze tocht gebleken, te veel mensen, te veel gebieden die achterop raken en niet mee kunnen komen in de dynamiek van de grote, slimme, snelle wereld. Die tegenstellingen overbruggen is een specifieke opdracht voor de sociaal democratie; de aanpak van Lutz en haar Friese partijgenoten kan daarbij een voorbeeld en inspiratiebron zijn.