Op zoek.
De internationale economische dynamiek, onder impuls van technologische vernieuwingen, zijn een gegeven. We kunnen sneller en directer communiceren, met eender welke plaats op aarde dan ooit te voren, en we kunnen snelller, beter, en met grotere zekerheid goederen transporteren dan ooit het geval was. Die ontwikkeling heeft grote gevolgen voor de economische orde van bedrijven en burgers, voor het milieu en he klimaat, en voor de verhoudingen tussen arbeid en kapitaal, armoede en rijkdom in de wereld. Het is een ontwikkeling die niet meer valt terug te draaien, ook al roept nationalistisch rechts dat nog zo hard.
De internationale economische orde heeft verstrekkende gevolgen. De prijs voor de wereldwijde ontwikkeling van rijkdom wordt betaald door een ieder die niet mee wil, of niet mee kan in de stroom van de moderne tijd. Wie verkiest te zorgen, hier in ons land, voor oudere lichamelijk en verstandelijk eghandicapte mensen, zal weinig verdienen en niet, zoals de lezers van de Lux pagina’s in de NRC of Volskrant, kunnen gaan shoppen in New York, of Parijs. Wie de pech heeft geen hogere economische studies te kunnen volgen, of enige andere hogere beroepsopleiding, doet ook niet mee. Schrijnender is het lot wellicht van de arbeidersklasse in het verre Oosten, die vaak en lang in de slechtst denkbaarste omstandigheden een schamel loon moeten veroveren, en veroordeeld zijn tot een uitzichtloos leven.
De internationale economische orde dwingt de overheden van de verschillende landen om zich te beperken op elk denkbare manier. De toestand van de financiële middelen van de overheid wordt streng gecontroleerd door internationale en centrale banken, en de financële markten. Wie langdurig de tekorten op de rijksbegroting laat oplopen en potverteert wordt onvermijdelijk tot de orde geroepen.
Al bij al moet de sociaal-democratie verder denken, afwegingen maken zoals grote, wereldomvattende bedrijven als Shell dat doen. Hoe garanderen we in de toekomst niet alleen de democratie en rechtsstaat, mar ook een evenwichtige balans in de samenleving, waarbij we er voor zorgen dat een ieder wordt gerespecteerd, dat ieder mens met alle kwaliteiten en gebreken, een volwaardige rol krijgt in het leven, en ind e samenleving? Die zorg, het perspectief op een volwaardig bestaan, in een levende, verantwoordelijke democratische orde, dat is de opdracht voor de sociaal democraten. Hoe, waar, waarom, en wie? Daar gaat het nu om. Daarom ga ik dezer dagen op zoek naar cooperatieve initiatieven, en bezien wat werkt, en wat niet.
Wanneer de overheid zich terug trekt en voorzieningen concentreet, of overlaat aan de markt, ontstaat ruimte die burgers, bedrijven en organisaties zullen opvullen, noodzakelijkerwijze. Partijen die verantwoordelijkheid dragen voor de organisatie van het openbaar bestuur en de democratie kunnen nuances aanbrengen in de ontwikkeling, maar niet veel meer dan dat. Voor de burgers, vanaf een afstand, of door de filters van de media, lijken partijen op elkaar, in toenemende mate. Geen van allen biedt een werkelijk perspectief, anders dan dat van een maatschappij van vrijheid, onzekerheid en lankmoedigheid, in plaats van vertrouwen, betrokkenheid en onderlinge samenhang en betrokkenheid.
Twee kwesties dringen zich dan op. Op welke manier kan de sociaal democratie zich in de toekomst nadrukkelijk onderscheiden en hoe organiseer je dat dan? Hoe geef je vorm aan idealen, aan menselijke waardigheid en onderlinge verbondenheid. Meer en meer dringt zich het oude idee van de coöperatieve op. Gemeenschappelijke belangen verbinden in nieuwe vormen.
